Preset svjetovi i iluzija stvarnosti

Iako su ekonomski slabije razvijene zemlje još uvijek na samom početku implementacije i istraživanja novih tehnologija u oblasti filma i virtuelne produkcije, svijet je u poslednjih nekoliko godina tehnološke alate usavršio do te mjere da se sve teže snalazimo u vještački generisanim slikama. Taj osjećaj zbunjenosti, pomalo čudan, gotovo bizaran i na momente zastrašujući, proističe iz njihove savršene uvjerljivosti.

Slike koje konzumiramo postale su toliko precizne i realistične da počinjemo da sumnjamo u sopstveno viđenje stvarnosti: prestajemo da vjerujemo onome što gledamo, upravo zbog tehničke besprekornosti i hladne perfekcije koju su, naročito, AI alati donijeli sa sobom. A to se ne odnosi samo na slike kao krajnje proizvode, već i na same procese njihovog nastajanja.

Filmska industrija, očekivano, nije izuzetak. Specijalni efekti i CGI koji već neko vrijeme prevazilaze naša najluđa i najkreativnija očekivanja, danas su dodatno osnaženi zahvaljujući AI alatima. Ipak, ono što je istinski fascinantno, ujedno i zabrinjavajuće, jeste da ti alati sada sa nevjerovatnom preciznošću zadiru u samu stvarnost i u ono što mi percipiramo kao realno. AI se u tu stvarnost miješa, interveniše i, gotovo neprimjetno, simbiotički je preuzima.

Uniformnost izraza

Razvoj vještačke inteligencije u posljednjih nekoliko godina doveo je do značajnog unapređenja postojećih tehnologija u filmskoj produkciji. Alati koji su se i ranije koristili za izgradnju virtuelnih okruženja sada su, zahvaljujući AI sistemima, postali sofisticiraniji, brži i precizniji. AI više ne služi samo kao tehnička podrška za optimizaciju slike ili svjetla, već sve češće aktivno učestvuje u oblikovanju vizuelnog identiteta filma. U tom procesu, unaprijed definisani 3D elementi, tzv. preset asseti,  poprimaju novu funkciju: iz nekad statičnih baza podataka pretvorili su se u dinamične resurse koje AI samostalno poziva, prilagođava i uklapa u kontekst projekta.

Postojanje ovako predefinisanih elemenata u svojoj početnoj i suštinskoj ideji zamišljeno je kao način da se olakšaju produkcioni procesi, smanje troškovi i otvori prostor za nove kreativne eksperimente. Za mnoge male studije i nezavisne autore to je bilo otkriće koje je omogućilo pristup alatima i vizuelnim resursima koji su donedavno bili rezervisani samo za velike produkcije.

Međutim, s upotrebom, kako vrijeme prolazi, taj isti sistem počinje da otkriva svoja ograničenja. Korišćenje istih baza i algoritamski „pametnih“ rješenja pokazalo je da dovodi do vizuelne uniformnosti, koja se najčešće rađa iz praktične potrebe da se projekti završe što brže - kroz rabljenje onoga što je već spremno i pri ruci.

Kako Xu Yiren navodi u svojoj studiji Balancing Creativity and Automation: The Influence of AI on Modern Film Production (2025), prvi film u potpunosti napisan i režiran pomoću vještačke inteligencije, The Safe Zone, otvara pitanje nestajanja tradicionalnog autorstva. „Kao prvi film koji je u potpunosti napisan i režiran pomoću AI, The Safe Zone pokazuje eroziju tradicionalnog poimanja autorstva. Budući da AI generiše sadržaj isključivo na osnovu podataka iz svojih trening setova - koji su sami po sebi nastali iz ljudskih radova - rezultat je film bez prepoznatljivog autorskog stila i bez stvarne umjetničke koherentnosti.“ (Xu, 2025, str. 4)

Ova opservacija precizno ukazuje upravo na ono što smo pomenuli: kada se kreativni proces prepusti gotovim obrascima, bilo da su to algoritamski preseti ili unaprijed programirani modeli, slika gubi autorski potpis, a film postaje tehnički korektan (nekad i malo više od toga), ali estetski neutralan.

Xu u istom radu pravi zanimljivo poređenje nekoliko filmova koji na različite načine uključuju vještačku inteligenciju u proces stvaranja. Pored ovog filma, navodi i film Fast & Furious 7 kao slučaj u kojem se AI koristi da digitalno rekonstruiše lik preminulog glumca, otvarajući tako etičku dilemu manipulacije stvarnošću, dok The Brutalist prepoznaje kao primjer uravnoteženog pristupa, gdje je AI korišćen samo kao alat za jezičku podršku i tehničku pomoć, bez zadiranja u umjetničke odluke.

FAST and What?

Brzina kao imperativ savremenog svijeta. Sve ostalo puno košta.

Svijet je ubrzan, filmska industrija se transformiše iz dana u dan pokušavajući da prati tempo, broj naslova raste, a tržište zahtijeva stalnu prisutnost – you can not stop. U takvom kontekstu kreativni proces sve češće postaje trka sa vremenom, ne sa idejom – kvantitet ispred kvaliteta.

A upravo tu se javlja paradoks savremenog stvaranja: alati koji su zamišljeni da oslobode maštu počinju da je ograničavaju.

U kontekstu priče o asetima i njihovoj upotrebi, kao i o svim ostalim tehnološkim alatima koji danas oblikuju ne samo virtuelnu produkciju, već i šire polje filmskog stvaralaštva, teško je ne zapitati se zbog čega smo te alate uopšte i kreirali. U želji da olakšamo proces, da ubrzamo i unaprijedimo, možda smo negdje usput zaboravili da tehnologija nikada nije bila cilj, već sredstvo.

Prihvatiti tehnologiju – da, ali uz najvažniji zadatak – zadržati mjeru. Preset asseti, generisani pejzaži i AI alati donose nesumnjivu efikasnost, ali njihova upotreba mora biti promišljena i selektivna, te ih stoga ne treba odbaciti niti imati negativan stav po pitanju upotrebe istih, već ih samo pametno koristiti kao podršku.

AI donosi moć, ali sa njom dolazi i moralna odgovornost. Ako sistem može da nauči prepoznatljiv vizuelni stil određenog reditelja i da ga ponovi, pitanje više nije tehničko, već suštinsko: gdje je granica između učenja i kopiranja (dalje - zloupotrebe)? Ako možemo da oživimo preminulog glumca, i to zaista učinimo, koje su to granice koje pred sobom nismo postavili, samo da bismo privukli pažnju publike već prezasićene perfektnim slikama? Koliko je autorski izraz zaista zaštićen u trenutku kada se može algoritamski rekreirati?

Zato filmski svijet, industrija i autori moraju naći način da zadrže distancu i da njeguju konstantnu kritičnost.

Tehnologija će uvijek težiti savršenstvu, ali umjetnost nastaje upravo u nesavršenosti – u trenutku kada stvaralac donese odluku koja možda nije optimalna, ali jeste istinita.

Možda je, zapravo, najveća vrijednost savremenog odnosa između filma i tehnologije u svjesnom otporu prema potpunoj automatizaciji. U spremnosti da prihvatimo AI kao pomoć, ali da istovremeno stvaramo nešto što on ne može - kroz sloj značenja, osjećanja i lične vizije.