Bogovi nižih religija

Virtuelni preobražaj svijeta nastao kao inicijacija tehnološkog razvoja i novih medijskih okruženja proces je čiji smo aktivni učesnici. Razvoj novih tehnologija je toliko nepredvidiv i brz da nerijetko izgleda da kao društvo nemamo dovoljno vremena da se adaptiramo, procijenimo uticaje i sagledamo stvari u širem kontekstu.

Promjene u društvu i kulturi izazvane tehnološkim napretkom dovele su do toga da pojedinci i grupe govore i djeluju na nove načine, koji se umnogome razlikuju od modela koji su bili karakteristični za tradicionalni način komunikacije. Digitalno i virtuelno danas ne predstavljaju samo opcije – oni su ujedinjeni sa samim korisnikom, i uporedo sa tehnološkim promjenama, dolazi i do transformacije ličnih i kolektivnih identiteta. Zavodljiva moć cyber svjetova i izgradnja virtuelnih zajednica dovela je do toga da se personalni identitet, koji se odnosi na različitost i kolektivni identitet, koji se odnosi na sličnost, sve više utapaju u dimenziju jedinstvenog, virtuelnog identiteta i postaju zavisni od njega.

Istraživanja u oblasti tehnologije i ubrzani rast i implementacija inovativnih tehnoloških alata (vještačke inteligencije, robotike, virtuelne i proširene realnosti...), obavezuju nas da alate i mehanizme tretiramo upravo kao takve ili, kako bi rekao Mekluan, „kao da su bogovi nižih religija. Indijanac je servomehanizam svojeg kanua, kao što je kauboj servomehanizam svog konja, ili pak direktor svog sata“ (2008: 45).

Napredni jezički modeli sa sposobnošću obrade podataka i pružanja informacija, koji funkcionišu na temelju veštačke inteligencije kao što je to ChatGPT (Chat Generative Pre-trained Transformer) - rekorder za najbrže rastuću bazu korisnika, izazivaju različite reakcije i pokreću ne samo važna etička pitanja, već ujedno i strahove koji se odnose, između ostalog, na promjene vezane za gubitak radnih mjesta, ugrožavanje privatnosti, urušavanje sistema visokog obrazovanja, zloupotrebu, gubitak kontrole, razvoj samosvjesnih AI alata, kao i manipulaciju i dezinformacije kroz plasiranje lažnih ili ograničenih informacija (deepfake tehnologije).

Tehnološka revolucija je ustanovila nove društvene prakse i promijenila temelje na kojima društvo počiva, transformišući ga u cjelosti. S tim u vezi, da bismo kao društvo mogli da iskoristimo njen puni potencijal, tehnologiju je neophodno posmatrati kao prevozno sredstvo kojim putujemo, a ne kao nešto što nam određuje gdje idemo. Tehnološki alati moraju biti pasivni instrumenti kojima mi dodjeljujemo vrijednost u odnosu na način na koji ih upotrebljavamo, a ne vice versa.

D. R.

(značajan dio teksta preuzet iz knjige "Virtuelna produkcija: nove tehnologije u funkciji razvoja filmske industrije)